Norveç’te Heyelan Tehlikesi “Quick Clay”

2020'deki trajik Gjerdrum  heyelanını araştırmak için kurulan bir komite, Norveç'te gelecekte meydana gelebilecek heyelan riskinin çok yüksek olduğu konusunda uyardı ve konu ile ilgili birkaç tavsiyede bulundu.

Gjerdrum  heyelanının görüntüleri, 30 Aralık 2020’de meydana geldiğinde dünyayı şok etmişti. Bölgede 1000'den fazla kişi tahliye edilmiş on kişi de hayatını kaybetmişti. Bu felaketin ardından gelecekte benzer olayların yaşanma riskine karşın teknik bir komite kuruldu.

Quick Clay (QC)

Bölgede karşılaşılan “quick  clay” olarak bilinen bu malzeme, aşırı ve ani yüklendiğinde yüksek derecede konsolide olan ve sıvı gibi akan özel bir kil türü için kullanılan terimdir. QC türü malzeme başlıca Norveç ve İsveç olmakla beraber Finlandiya, Rusya, Kanada ve Alaska’da da görülmektedir.

QC, İskandinavya'da deniz seviyesinin altında (son buzul çağının sonunda deniz seviyesinin mevcut yüksekliği) bulunur. İskandinav yarımadası (Norveç ve İsveç) yaklaşık 3 000 metre (yaklaşık 20.000 yıl önce) bir buz tabakasıyla kaplıydı. Buz erimeye başlayınca küçük kil parçacıkları su ile birlikte akarak deniz kıyısı boyunca tuzlu suda deniz ortamında çökeldi. Tuz, kil parçacıklarının oldukça dengesiz bir yapı oluşturmasına neden oldu.

Heyelan Tehlikesi

Gjerdrum komitesi, QC türü malzemelerde izlenen heyelanların riskini ortadan kaldırmanın imkansız olduğu sonucuna vardı. Ancak, bugün daha fazla toprak kayması riskinin kabul edilebilirden daha yüksek olduğunu da belirttiler.

Komitenin büyük çoğunluğu, Norveç'in gelecekteki QC heyelanlarında kimsenin ölmemesi gibi bir hedefi olması gerektiğine inanıyor. Bu amaca ulaşmak için ulusal bir eylem planının oluşturulması gerekiyor.

Komite tarafndan, farklı kurum ve kuruluşların sorumluluklarının daha net olması gerektiği de dahil olmak üzere başka tavsiyelerde bulunuldu. Rapora göre, QC türü kil bulunan alanlar araştırılmalıdır.

Norveç Sivil Koruma Müdürlüğü (DSB), hızlı kilin oluşturduğu risklerin zaten çok iyi farkında ve ülkenin büyük bölümünde onu “önemli bir tehlike” olarak nitelendiriyor. Afet planlama raporunda, DSB bir şehirde heyelan senaryosu özetledi.

Norveç Su Kaynakları ve Enerji Müdürlüğü (NVE), QC heyelanlarının potansiyel risk oluşturduğu on yoğun nüfuslu bölgeye genel bir yakaşım getirmektedir. Komitenin raporu ayrıca mevcut binaların güvenliğinin sağlanmasını tavsiye ederken, yeni geliştirmelerin güvenlik gerekliliklerini takip etmesi gerekiyor. Erozyon ve arazideki diğer değişikliklerin daha iyi izlenmesi için de çağrıda bulunuldu.

Sonuç

Ülkemizde özellikle aşırı yağışların olduğu dönemlerde heyelan olaylarının daha sık yaşandığına şahit olmaktayız. Mühendislik hizmeti alan karayolu, demiryolu, havalimanı, baraj gibi yapılarda söz konusu durum büyük çoğunlukla bertaraf edilmektedir. Yapılaşmanın kontrollü olmadığı ve imar sınırlarının düzensiz geliştiği alanlarda ise zemin ve yapı ilişkisi üzerine gerekli değerlendirmelerin yapılamadığı görülmektedir.

Norveç’te yaşanan örnekte olduğu gibi ülkemizde de heyelana duyarlı alanlar ilgili kuruluşların yaptığı çalışmalarla bilinmektedir. Bu doğrultuda gerekli önlemlerin alınması ve imara esas jeolojik – jeoteknik etüt çalışmalarının titizlikle yapılması önerilmektedir.