Fay Gölcükleri (Sag Pond)

Fay hatlarının geçtiği koridorlarda bir takım morfolojik anomaliler gözlenmektedir. Bunlardan önemli bir tanesi fay hattının geçtiği alanlarda yer alan zayıf seviyeler boyunca tipik bir şekilde izlenebilen fay gölcükleridir (sag pond). Bu morfolojik yapı, eski faylanmaların da önemli işaretlerinden bir tanesidir.

Aktif bir doğrultu atımlı fay üzerinde gelişen morfolojik veriler (Borcherdt, 1975’den değiştirilmiştir)

Kuzey Anadolu Fay Hattı’na (KAFH) birkaç yüz metre mesafede yapılan bir heyelan etüdünde, stabilite probleminin yol imalatı, drenaj problemi vb. hususlar haricinde daha büyük ölçekte yapısal kaynaklı olup olmadığı da araştırma kapsamında göz önünde bulundurulmuştur.

(M.T.A. Yerbilimleri Harita Görüntüleyici)

Yapılan araştırmalarda çalışma alanında tespit edilen bir diğer morfolojik veri ise fay gölcüklerinin yanı sıra fay hattının doğrultusu boyunca takip edilen çizgisel vadi/çukurluktur. KAFH’nın proje güzergâhına oldukça yakın olması, inceleme alanında fay gölcüklerinin çok sık görülmesine neden olmaktadır. Bu durumdan dolayı da yeraltı suyu seviyesi yüzeye çok yakın seyretmektedir. Kuşkusuz bu koşul, zemin bünyesindeki gözenek suyu basıncının artmasına sebebiyet vermektedir. Sonuç olarak yeraltı suyunun yer yer kontrolsüz şekilde fay gölcükleri şeklinde yüzeylenmesi, hem heyelan mekanizmasında kaydırıcı faktör olarak yer almakta hem de zemin koşullarını dayanım ve ayrışma açısından olumsuz şekilde etkilemektedir.

Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAFH) ile fay gölcükleri ve çukurluk.

“1943 Tosya – Lâdik Deprem Kırığının Ladik Kuzeyindeki Bölümünün Paleosismik İncelenmesi” adı altında 2015 yılında hazırlanan yüksek lisans tezinde yer alan çalışma alanları, söz konusu araştırmada değerlendirilen çalışma alanı ile örtüşmektedir. Araştırmada, “Yüzey kırığı, Arslantaş Köyü GD’sunda Ladik-Samsun yol kenarında bir sag pond gölcüğü oluşturmuş ve ilgili lokasyonda devamını teşkil ettiğini düşündüğümüz gölcüğün kuzeybatısında T3 hendeği açılmıştır. Bu fay izi üzerinde yapılan gözlem ve çalışmalar sonucu fayın, doğrultu atımlı sağ yönlü bir niteliğinin olduğu ve az miktarda düşey bileşeni de bulunduğu belirlenmiştir.” ifadesi bu çalışma kapsamında bahsi geçen bölge için yapılan araştırmalarla uyumludur.

Fay gölcüğünün devamı niteliğindeki gözle görülür çöküntü (Takcı, 2015)

Aşağıdaki şekilde tipik bir fay gölcüğünün oluşum mekanizması sunulmuştur. Fayın makaslama bölgesinde gelişen çöküntü sebebiyle drenaj kesintiye uğramaktadır. Doğrultu boyunca oluşan göller bu tektonik hattı takip eder ve sarp arazilerde bile fay izi belli olur. Peru’nun Cusco bölgesinde tarih öncesi yaşam döngüsünün uğramış olabileceği kesintilerin belirlenmesi için bir takım araştırmalar yapılmıştır. Eski depremlerin ve morfolojik emarelerinin araştırıldığı bu çalışmada, bölgede tespit edilen Pachatusan fay segmentinin takip edilmesine fay gölcükleri yardımcı olmuştur.

San Andreas Fay Hattı'nda izlenen fay gölcüğünün insansız hava aracı görüntülerini aşağıdaki bağlantıdan izleyebilirsiniz. 

Fay Gölcüğü (Sag Pond)

Anahtar Kelimeler: Fay gölcüğü, sag pond, fay, Kuzey Anadolu Fay Hattı

Yararlanılan Kaynaklar:

- Takcı, V., 1943 Tosya-Ladik Deprem Kırığının Ladik Kuzeyindeki Bölümünün Paleosismik İncelenmesi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 64 syf. 

- Combey vd., 2020 Evidence of a large "prehistorical" earthquake during Inca times? New insights from an indigenous chronicle (Cusco, Peru).